HDP Eş Genel Lideri Sezai Temelli, süren Kanal İstanbul tartışmaları, erken seçim daveti ve gündeme dair birçok bahiste açıklamalarda bulundu. Temelli, 1 buçuk yıl sonra erken seçim olabileceği ihtimalinin yüksek olduğunu söyledi. Eski Başbakan Ahmet Davutoğlu liderliğinde kurulan Gelecek Partisi için de açıklamalarda bulunan Temelli, “Söylemlerinde tereddütlü bir yaklaşım var” tabirlerini kullandı.
Temelli, Mezopotamya Haber Ajansı’ndan Özgür Paksoy ve Ömer Çelik’in sorularını yanıtladı.
‘BÜTÇENİN İKİ KARAKTERİ VAR’
2020 yılı bütçesi tartışmalar altında kabul edildi. Baktığımızda güvenlik harcamalarına ayrılan hisse daha da yükseldi. Minimum fiyat ise, açlık hududuyla neredeyse muadil, 2 bin 324 TL olarak belirlendi. Siz bu durumu “Kürde mermi, Türk’e siyanür düştü” diyerek özetlemiştiniz. Devletin güvenlikçi bir bakış açısına hapsolması ne kaybettiriyor?
Bu nasıl olur? İktidardan bekleyerek olmaz. Hele hele bu türlü bir iktidardan hiç olmaz. Bunu yolu işçilerin örgütlü çabasıyla, sendikal gayretle mümkün olacaktır. AKP iktidarı 18’inci bütçesini yaptı. 18 bütçeye dönüp baktığımızda bir trend olduğunu görürüz. Bir defa neo-liberal siyasetlerin bütçesidir. İkincisi, bir savaş bütçesidir. 18 yıl boyunca aslında istikrarlı bir formda bu bütçe anlayışı devam etti ve giderek savaşa ayrılan hisse dediğimiz güvenlikçi siyasetlerin kapladığı hacim büyüdü. Bütün olarak bütçeye baktığımızda 240 milyar liraya kadar çıkıyor bu sayı. Aşikâr güvenlik harcamalarını örneğin İçişleri Bakanlığı, Ulusal Savunma Bakanlığı bütçelerinin içinde göremeyebilirsiniz. Farklı kalemlerin altına gizlenmiş harcamalar var. Bütün bunların tahlilini yapıp, toplamını aldığınızda, sayı 240 milyar liraya kadar çıkıyor. Devasa bir hisse ayrılmış oluyor. Öbür hiçbir alana bu kadar büyük bir hisse ayrılmıyor. 2002’den bugüne bu trend de motamot devam etti. Öbür taraftan bütçe neo-liberal bir aklı da müdafaaya devam ediyor. Onda da yükselip giden bir şey var. Nedir? İşçiye daha az kaynak, öğrenciye, öğretmene, özcesi toplumun bütün bölümlerine olabildiğince az kaynak. Bir bölüme daha fazla kaynak. Kime? Müteahhit dediğimiz, Saray’ın etrafında oluşmuş sermaye kümesine kaynak aktaran bir bütçe.
Bütçenin iki karakteri var. Birinci, Saray’ın etrafındaki sermaye yapısını besleyen, bu vesileyle Saray’ı da finanse eden bir bütçe. İkincisi ise, savaş siyasetleri. Aslında savaşa ayrılan güvenlikçi bütçenin de etrafında bir sermaye kümesinin olduğunu son vakitlerde televizyon programlarına yansıdığını çok net gördük. İşte Tank Palet Fabrikası konusu üzerinden aslında o alana da bir kaynağın, bütçenin aktarıldığını görüyoruz. İkili bir karakteri var bütçenin.
Aslında halkın bütçesidir. Halkın kaynakları, halktan alınıp bu kesitlere veriliyor. Sonuç olarak toplum daha fazla fakirleşiyor, çok daha ağır bedeller ödüyor. Bu ağır bedellere karşı itiraz etmeye kalktığında da çok önemli bir şiddetle karşılaşıyor. Bu AKP iktidarının ayakta durabilmesi için çok uzun bir müddettir başvurduğu bir metot. Bilhassa ben bunu 5 Nisan 2015’ten başlatıyorum. Tecrit ile ilişkilendirerek, bir referans olarak birçok konuşmamda gösterdim. Türkiye kamuoyu bunu bir türlü anlamak istemiyor. Aslında orada bir hukuksuzluk başlıyor. O hukuksuzluk, bütçe hakkı hukukunu da yutuyor. O günden bugüne giderek artan bir eğilim var.
Ekonomi siyasetini tecrit ile bağlantılandırdınız. İmralı’da PKK Başkanı Abdullah Öcalan’a yönelik tecrit devam ediyor, tecridin tüm ülkeye yayıldığı saptamasıyla birlikte. İstanbul seçimleri hesabıyla sonlandırıldığı açıklanmasına karşın sürdürülen tecrit, hükümetin siyasetinde nasıl bir yere sahip?
Mutlak tecrit dediğimiz sorun, demokratik tahlil, demokratik anayasa, demokratik cumhuriyet. Yani demokratik dediğimiz sıfatı hak eden bütün gelişmelere uygulanan bir tecrit olmuş oluyor. Tecrit 21 yıldır sürüyor. Kavramları da yeterli yerleştirmemiz lazım. Son 5 yıl, mutlak tecrit kısmı. Son 5 yıla referans vermemin nedeni, tecrit hukuku bilhassa sistem değişikliğini biçimlendiren bir hukuku var etti, tecridi yaygınlaştırdı. PKK Başkanı Abdullah Öcalan’a uygulanması tecrit. Mutlak tecrit ise, PKK Lideri’nin ötesinde, yani Türkiye ve Ortadoğu’da barışa dair bir tahlilin adresine de tecrit uygulanıyor. Benim için en kritik şey bu. Tecrit ile mutlak tecridi ne ayrıştırıyor derseniz, benim yaklaşımım ve en kıymetli gördüğüm problem şu: 2013-2015 ortasında ve son bildirilerinde da lisana getirdiği üzere, ‘Ben hala 2013 noktasındayım’ demişti. Bu kritik bir açıklama. Münasebetiyle mutlak tecrit 2013’ten sonra mümkün bir demokratik tahlil, muhtemel bir onurlu barış, mümkün bir bölgeye -Suriye dahil- istikrar getirebilecek adımların atılmasına yönelik her şeyin önünün 5 Nisan’dan kesildiğini görüyoruz. Mutlak tecrit, buna uygulanan bir tecrit.
Diğer tecrit, 21 yıldır sürüyor. O, PKK Başkanı Abdullah Öcalan’a uygulanan. Bu ortadaki nüans değerli. Bu da aslında Öcalan’ın ne kadar değerli bir adres olduğunu bize bir kere daha hatırlatıyor. Neden? Zira mutlak tecrit dediğimiz sıkıntı, demokratik tahlil, demokratik anayasa, demokratik cumhuriyet. Yani demokratik dediğimiz sıfatı hak eden bütün gelişmelere uygulanan bir tecrit olmuş oluyor.
‘SİLAHLANMA YARIŞI DEVAM EDİYOR’
Kanal İstanbul, bütün projelerin toplamından daha büyük. Zira etrafında bir buçuk milyonluk bir kentin tekrar kurulması, artı kanal, artı öteki projelerle birlikte devasa bir iktisadi çevrim yaratacak bir işin peşinde koşuyorlar. Bunun bir bedeli olacak mı? Çok büyük bedeli olacak. O zikrettiğimiz sayılar, fonlamalar, iktidarın ömrünü uzatırken, lisana getirdiğimiz sayıların bir de ödeyenleri olacak. Kim ödeyecek? İşçiler, emekçiler, bayanlar ödeyecek. Bu toplumda, iktidar tarafından mağdur edilmiş olanlar, bunun bedeline katlanacak. Bir de savaşın mağdurları ödemeye devam edecek. Zira iktidar aslında bu fonlamaya bağlı olarak, bakın kanal ile ilgili konuşmaların için askeri problemler de var. Militarist bir telaffuz de var. Silahlanma yarışı devam ediyor.
Montrö Mukavelesi bu kapsamda mı?
Montrö tartışmaları evet, lakin onun da ötesinde Türkiye’nin gündemine çok yakında savaş endüstriye bağlı olarak helikopter gemileri gelir, uçak gemileri gelir, o gelir, bu gelir. Sermaye birikimi bu türlü genişler. Türkiye kendisine düşman aramaya devam ediyor. Savaş arıyor Türkiye. İktidar her yerde savaş arıyor. Suriye kesmedi, artık Libya’ya gidiyor. Bir savaş sanayi… Münasebetiyle savaşın mağdur ettiği kısımlar de bunu ödeyecek. Bununda başında Kürt halkı geliyor.
‘MUHALEFET, DEVLET İKTİDAR BAŞKA BİR ŞEY…’
Muhalefetin durumuna değindiniz. Bu hal iktidarın yürüttüğü siyaseti ne derece besliyor? Siyasi kriz içerisinde bulunduğu zikredilen AKP’nin iktidardan düşürülmesi konusunda muhalefet gereğince tesirli mi?
Türkiye’deki muhalefet kendisini makul kırmızı çizgilerle donatıyor. İktidarla olan alakasını bir muhalefet hukuku üzerinden değil, devletin paydaşları olarak görüyor. Halbuki devlet farklı bir şey, iktidar başka bir şey, muhalefet farklı bir şey. Türkiye’deki en büyük meselelerden biri de bu. Muhalefet muhalefete kolay kolay laf söylemez ancak laf söyleyeyim. Muhalefet, muhalefet olmalı. Muhalefetin maksadı iktidarı eleştirmek ve iktidara aday olmaktır. Türkiye’deki muhalefet kendisini makul kırmızıçizgilerle donatıyor. İktidarla olan ilgisini bir muhalefet hukuku üzerinden değil, devletin paydaşları olarak görüyor. Halbuki devlet başka bir şey, iktidar başka bir şey, muhalefet farklı bir şey. Devleti yönetmeye talip olmaktır. Devleti yönetmeye talip olmayan, devletin çizdiği sonların içinde kalan bir siyaset ne kadar özgür bir siyaset olabilir? Münasebetiyle AKP-MHP bloğu bundan olabildiğince yararlanıyor. Daima muhalefete bir ayar verdi, ‘çekidüzen’ verdi. Tezkereler bunun en bariz halleri ve yansımaları.
Ülkenin içerisinde bulunduğu tabloda muhalefetin eksiklikleri neler? Tezkereye onay veren lakin Libya ile mutabakata karşı çıkan bir CHP var. Uygun Parti’den takviye açıklamalarını görüyoruz. HDP kayyım ve baskı siyasetleri altında. Bu hal, AKP’ye ayakta kalması için vakit ve taban mi sunuyor?
Muhalefet üzerine düşeni yapmadığı sürece iktidar tabi ki bundan nemalanıyor. Herkes bize şunu soruyor; ‘Nasıl oluyor da AKP 17 yıldır iktidarda?’ Çok uzun bir periyot. AKP’nin bu 17 yıllık devrine baktığınızda, farklı alt devirler var. Her alt devir kendi içinde farklılık gösteriyor. Lakin muhalefete baktığınızda, -HDP’yi dışarı koyarsanız, zira HDP kurulduğu günden bugüne çok net bir muhalefet çizgisi tutturdu. Toplumsal muhalefetin sözcüsü, öncüsü oldu. Demokrasi ve barış ismine her vakit savunageldiği bir ilkesel çizgisi oldu. Biz buna üçüncü yol diyoruz- muhalefet ile iktidar iki bloğu gösterdiler. Son 24 Haziran 2018 seçimlerine giderken ortaya çıkan iki blok, aslında klasik Türk siyasetinin bloklaşmasıydı. Bu bloklar halkın temsiliyetini yansıtan, halkın gereksinimlerini karşılayan bir şey değil. Devletin kendi iktidar bloğu içindeki bir paylaşımı gösteriyordu. Tırnak içindeki “muhalefet-iktidar” oyunu, alışılagelmiş bir hal olarak kendisini her seferinde tekrar üretip, statükoyu aslında güçlendiriyordu, vesayeti var ediyordu. Üçüncü Yol’un gelip, gerçek manada bir muhalefeti ortaya koymasıyla bir arada bugün Türkiye’de siyasetin de aksı artık farklılaşmaya başlamıştır. Buradaki en bariz atılım, 31 Mart seçim atılımıdır.
‘YENİ PARTİYİ VAKİTLE İZLEYEBİLİRİZ’
Muhalefete iki parti daha ekleniyor. Biri eklendi, başkası eklenecek. AKP’nin kurucu isimlerden Ahmet Davutoğlu, Gelecek Partisi’ni ilan etti. Ali Babacan’ın Ocak ayı içerisinde ilan etmesi bekleniyor. Bu isimlere, partilerine bakışınız nedir?
(Davutoğlu-Babacan) Öbür partilere, icraatlarına bakarken önemsediğimiz şey, bir demokratik cumhuriyet perspektifleri var mı, yok mu? Benim için de arkadaşlarım için de bu kritik bir konu. Lakin en güçlü turnusol kağıdı, Kürt sorunudur. Bu iki siyaset, her şeyden evvel AKP’deki çözülmeye delalet. Bunlar AKP’den kopuyorlar, AKP tabanı çözülüyor, yeni arayışlar peşinde. İkincisi merkez sağın içinde bir hareketlilik var. Biz de bunu görüyoruz. Türkiye’nin merkez sağı çok güçlü muhafazakar dinamikler barındırır. Hasebiyle bu dinamikleri de koruyan ancak AKP üzere savrulmamış merkez sağ siyaset arayışı kelam konusu. Bu iki kopuş, burayı dolduracak mı, doldurmayacak mı? Nasıl bir siyaset ortaya koyacaklar. Birinci başta yapılan açıklamalar, birinci sahneye çıkışlardan öte aslında Türkiye’nin temel sorunlarına nasıl yaklaşacaklar, nasıl siyaset üretecekler. Bunu fakat vakitle izleyebiliriz.
Bugün için baktığımızda, bütün siyasi partiler için birkaç şey çok değerli. Bunlara turnusol kağıtları da diyebiliriz. Fakat en güçlü turnusol kağıdı, Kürt sorunudur. Bir de artık Kürt problemi Türkiye’nin iç sorunu değildir, global bir problemdir. Ortadoğu’yu aşmıştır, münasebetiyle bir ucu Çin’de, bir ucu Amerika’dadır. Yerküreyi uzunluktan boya kat eden bir sıkıntıdır. Bu beşerler AKP’nin kurucuları birebir vakitte. Çok uzun müddet AKP ile birlikte yürüdüler. Birçok icraatı da birlikte gerçekleştirdiler. Hatta bu iki siyasetçi daima kabinede oldular. Münasebetiyle bu kopuş, bu çözülme sonucunda bu geçmişi nasıl değerlendiriyorlar, geleceğe dair Kürt problemi konusunda ne diyorlar? Bu, siyasetteki bahisler açısından çok belirleyici olur. İkincisi iktisat. Makro göstergeleri düzeltmek açısından söylemiyoruz, tercihler manasında söylüyorum. Bayandan, emekten yana, ekoloji sıkıntılarına nasıl yaklaşıyorlar. Zira Türkiye toplumu bu bahislerde da çok yıprandı, tahrip oldu. Çok önemli büyük iktisadi, ekonomik ve ekolojik sorun yaşıyor. Bunlarda ne diyorlar. Bu iki şey önümüzdeki devirde Türkiye siyasetinde çok kıymetli tesirleri olacak.
‘TEREDDÜTLÜ BİR YAKLAŞIM VAR’
Hali hazırda Davutoğlu partisini deklare etti. Kelam ettiğiniz başlıklar üzerinden izlenimleriniz nedir?
Henüz ısınıyorlar. Münasebetiyle telaşlı, tereddütlü açıklamalar yapıyorlar. Olağan mi? Olağan, dediğim üzere o dünyanın içinde, bilhassa muhafazakar dinamikler çok çok değerli çizgiler oluşturuyor. O hassasiyetle hareket ettikleri anlaşılıyor. Vakit içerisinde bakalım nereye evirilecekler. Lakin telaşlı bir lisan, tereddütlü bir yaklaşımın olduğunu söylemem mümkün.
Bu partilerin kuruluşu AKP’yi çözülüş sürecine sokar mı?
AKP artık bir parti değil. Bir parti siyaset yapar. Bütün yapılarıyla, organlarıyla siyaset yapar. Burada bu türlü bir şey yok. Bir tek adam var. O tek adama bütün siyaset yapma hakkını teslim etmiş, ipoteklemiş bir yapı var. AKP çözüldü. AKP’nin çözülmesi sonucu bunlar ortaya çıkıyor. Bunlar ortaya çıktığı için AKP çözülmüyor. AKP, bilhassa tekçi rejime giderek, daha bağımlı hale gelip, bütün siyaset yapma haklarını ipoteklediği andan itibaren aslında çözülme başlamıştı. Zira AKP artık bir parti değil! Bir parti siyaset yapar. Bütün yapılarıyla, organlarıyla siyaset yapar. Burada bu türlü bir şey yok. Bir tek adam var. O tek adama bütün siyaset yapma hakkını teslim etmiş, ipoteklemiş bir yapı var. Toplumsal alanda da önemli manada taban kaybettikleri çok net, çok açık.
‘HDP’NİN DAVETİNE KULAK VERMELİLER’
Parti olarak “erken seçim” davetinde bulundunuz. Saadet Partisi takviye vermişti, CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu ise “HDP erken seçim talep etmekte haklı. Erken seçim davetinde bulunmuyoruz lakin getirirlerse ‘Evet’ deriz” açıklamasında bulunmuştu. Erken seçim mevcut koşullarda ne kadar uzak?
31 Mart, 23 Haziran bu sisteme bir itirazdır. 19 Ağustos siyasal darbesi de sistemin, topluma, halklara karşın aslında direnme uğraşıdır. Aslında toplumla iktidar ortasında çok önemli bir kopuşun yaşandığı görülüyor. Bu türlü bir durum erken seçim iklimidir. “Erken seçim önümüze gelirse takviye veririz…” Kim getirecek? Erken seçimi muhalefet getirecek. Önünüze geldi işte, söyledik. Daha nasıl önünüze gelecek. Bunu ne ile ikram edelim. Hasebiyle muhalefet erken seçim ister. Bu tren sallamak dediğimiz üzere, gündemi oyalamak. Bir defa muhalefet artık erken seçim istemelidir. HDP’nin davetine kulak vermeliler, karşılık vermeliler. Bu mevzuda da çalışmaya başlamaları lazım. Erken seçim Türkiye’nin gündemindedir. 24 Haziran seçimlerinden sonra geçen mühlete baktığımızda, ne kadar kıymetli olduğu ortadadır. Bir sistem sorunu, sorunu var. 31 Mart, 23 Haziran bu sisteme bir itirazdır. 19 Ağustos siyasal darbesi de sistemin, topluma, halklara karşın aslında direnme gayretidir. Bütün bunlara baktığımızda, aslında toplumla iktidar ortasında çok önemli bir kopuşun yaşandığı görülüyor. Bu türlü bir durum erken seçim iklimidir.
‘1 BUÇUK YIL İÇİNDE SEÇİM OLMA İHTİMALİ YÜKSEK’
Erken seçim ne vakit olur, tarih olarak bir öngörünüz var mı?
Var. Geride bırakılan yıla nazaran söylüyorum, önünde en fazla 1 buçuk yılı kalmıştır. 1 buçuk yıl içinde erken seçim olma ihtimali çok yüksektir.