Sistem alarm veriyor: Emekliler daha da fakirleşecek

Seçime Magosa Escort hakikat hükümetin vaatlerinin ekseninde yer alan emeklilik sistemi ne kadar sürdürülebilir Bu soruların karşılığını SGK Kurucu Lideri ve Meral Akşener in Başdanışmanı Birol Aydemir ve BES Bireysel Emeklilik Sistemi Uzmanı Zeynep Candan Aktaş’la konuştuk

SİSTEM SÜRDÜRÜLEBİLİR DEĞİL

Türkiye deki emeklilik sisteminin genel bir çerçevesi için SGK nin ve TÜİK in açıkladığı bilgilere bakıyoruz 2022 yılı mayıs ayı datalarına nazaran SGK de kayıtlı toplam sigortalı çalışan sayısı 26 milyon Türkiye nin nüfusunun 85 milyon sigortalı nüfusun da 26 milyon olduğu göz önüne alındığında nüfusun üçte birinin kayıtlı çalıştığı söylenebilir

TÜİK in 2022 yılı ocak sayısına nazaran Türkiye de 15 yaş üstü çalışabilir nüfus 64 milyon iken çalışabilir nüfusun 34 milyonu işgücünde görünüyor SGK ye kayıtlı olan sayısı 26 milyon olduğuna nazaran ortada 8 milyonluk bir fark oluşuyor

Bireysel Emeklilik Sistemi BES Uzmanı Zeynep Candan Aktaş emeklilik sisteminin sürdürülebilir olması için her bir emekliye 4 sigortalı çalışanın düşmesi gerektiğini fakat Türkiye de bu sayının epey düşük olduğunu vurguluyor SGK bilgilerine nazaran Türkiye de emekli ve sigortalı çalışanların bağımlı denilen toplumsal güvenlikten faydalananlara oranı 1 95 Bilgiler 2009 yılında bu oranın 1 78 olduğunu ortadan geçen yıllar içinde lakin 1 95 e kadar iyileştirilebildiğini gösteriyor Aktaş bu haliyle mecburî toplumsal güvenlik sistemin sürdürülebilir olmadığını vurguluyor

EMEKLİLERİN DAHA DA YOKSULLAŞACAĞI BİR GELECEK VAR ÖNÜMÜZDE

Türkiye de emeklilik sisteminin yalnızca AK parti devrinde değil geçmişten bu yana siyasetin müdahaleleri ile şekillendiğini anlatan Aktaş alınan kararların sistemin geleceğinde tesirli olacağını söz ediyor Aktaş bunu şöyle açıklıyor Basit haliyle şöyle diyelim enflasyon 100 ünite arttığında emekli maaşına bugün olduğu üzere mesela 30 ünite artırım yapılacak ve emekliler her vakit enflasyon altında maaş alacak Emeklilerin daha da yoksullaşacağı bir gelecek var önümüzde Bunun tesirlerinden biri de emekli olduğu halde kayıt dışı çalışan sayısının artması olacak Vakit içerisinde sıhhat sistemindeki iştirak hisseleri giderek yükselecek Kelam konusu hisseler daha yüksek katkı hissesi gerektiren bir istikamete yanlışsız akacak

Türkiye deki kayıt dışı işgücünün kayıtlı sistem içine çekilmesi ve emekli çalışan oranın yükseltilmesi tercih edilebilirdi Yapılan son düzenleme ile bunun yerine sistemden gelir elde edecek kişi sayısı artırıldı Aktaş bu tercihin sonuçlarıyla da ilgili Kayıt dışı çalışanların çok büyük bir kısmı göçmenlerden oluşuyor Birçok taban fiyatın altında çalışıyor Birebir vakitte öğrenciler çocuklar ve bayanlar da kayıt dışının değerli kısmını oluşturuyor Burada kayıt dışını sisteme dahil etmek yerine hali hazırda kayıtlı olanlardan tahsilatın sıkılaşması kelam konusu olabilir Çünkü geçmiş yıllarda primlerin tahsilatında da sıkıntılar vardı SGK daima patronlardan alacaklı pozisyondaydı Vakit içinde sistem uygunlaştırıldı Tahsilat bir sorun olmaktan çıkarıldı Bu noktada kayıtlı olanlardan tahsilat artık daha kıymetli olacak diyor

ORTALAMA ÖMÜR YÜKSELDİ

Sürdürülebilir emeklilik sistemi için ne yapılmalı Aktaş yalnızca Türkiye de değil dünyada bu hususla ilgili badire olduğunu lisana getiriyor Bunun en değerli sebebi olarak insan ömrünün uzamasını gösteriyor ve şunları aktarıyor

2 Dünya Savaşı sonrası SGK sistemleri kurulduğunda ortalama ömür 50 60 idi Vakitle sıhhat hizmetlerinin gelişmesi teknolojinin ulaşılabilir olması refah seviyesinin artmasıyla ortalama ömür 80 85 e çıktı Avrupa ülkeleri buna ahenk sağlamak için emeklilik yaşını vakit içerisinde daima üst istikamette güncelledi Ancak Türkiye de emeklilik yaşı uzun yıllardır siyaset materyali yapıldığı için emeklilik yaşları geri çekildi O nedenle sistemimiz üzerindeki emekli baskısı giderek artıyor bütçeden daima SGK ya kaynak aktarılıyor 2023 yılı için bütçeden SGK ya 582 5 milyar lira aktarılması planlanıyor Muhtemelen yeni eklenen emeklilerle birlikte bu kaynağa ek yapılmak zorunda kalınacak diye konuşuyor

EMEKLİLİK YAŞI KONUSUNDA TOPLUMSAL MUTABAKATA VARILMALI

Sosyal güvenlik sisteminin sürdürülebilir olmasının birinci kaidesinin emeklilik yaşının düşürülmesi olmadığını vurgulayan Aktaş Yükseltilmesi konusunda toplumsal bir mutabakata varılmalı Aksi halde her yeni jenerasyon bir evvelki jenerasyonu örnek göstererek erken emeklilik talebinde bulunacak İkinci olarak kayıt dışının sistem içine çekilmesi SGK nin prim gelirlerini artırarak açıkları azaltabilir Öteki yandan giderek yaşlanan nüfus için önleyici sıhhat hizmetlerinin devreye girmesi sistemin sıhhat masraflarının denetimini sağlayabilir diyor

Aktaş ayrıyeten çalışabilir nüfusun fakat yüzde 40 ının istihdam edilebildiği bir toplumsal güvenlik sisteminde bireylerin kendi geleceklerini ve emekliliklerini düşünmelerinin neredeyse bir mecburilik olduğunu belirtiyor Bütün dünyada toplumsal güvenlik sistemlerinin alarm vermeye başladığını tabir eden Aktaş bu nedenle kişisel emeklilik sistemlerinin gündeme geldiğini vurguluyor

HAVUZA GEREĞİNCE GELİR AKITMAZSANIZ HAVUZ KURUR

SGK Kurucu Lideri ve Meral Akşener in Başdanışmanı Birol Aydemir de Türkiye deki emeklilik sisteminin sürdürülebilir olmadığını vurguluyor Bunun nedenlerini anlamak için Aydemir biraz geri gitmek gerektiğini belirtiyor 2008 de Toplumsal İnançlı Islahatı yaptık SGK BAĞ KUR ve devletin sandığını birleştirdik o periyot Bizim sistemi havuz sistemi olarak tanım edebiliriz Pek çok Avrupa ülkesinin de kullandığı bir sistem Sistemi çalışırken paranın yatırıldığı emeklilik devrinde de paranın alındığı bir sistem olarak özetleyebiliriz Bu havuzun bir geliri bir de masrafı var Şayet havuza suyu yani geliri gereğince akıtmazsanız havuz kurumaya başlar Bu durumda ya borçlanırsınız ya da bütçeden havuza transfer yapılır Bütçenin de kaynağı ya vergilerdir ya da borçlanmadır Havuzun kurumaması yani sürdürülebilir olması genel kabul olan 1 e 4 oranının işletilmesine bağlı 4 kişinin ödediği prim bir emeklinin maaşını karşılamalı Minimum fiyat artışından evvel bir hesap yaptım Bizde 3 8 olmalı ki mevcut sistem birebir açıkla devam etsin Sistem şu anda yüzde 5 açık veriyor SGK bilgilerine nazaran bu daha az neden Zira bütçeden beş farklı kalem altında bütçeden transfer yapılıyor Bunu lakin uzmanları bulup çıkarabilir Bütçeden kaynak aktarılmadığı sürece SGK ayakta kalamaz bir ay bile emekli maaşını ödeyemez SGK nin gerçek sürdürülebilirliğini görmek için bütçeden yapılan transferi görmek gerekiyor

BÜTÇEDEN SGK YE YAPILAN PARA TRANSFERİ ARTACAK

Aydemir Türkiye deki sigortalı çalışan sayısının emekliye oranını hatırlatıyor SGK ye nazaran bu 1 9 bandında Aydemir EYT lilerin dahil olması ile oranın 1 3 1 5 ortasında olacağına dikkat çekiyor Zaten finansal olarak sürdürülebilir değildi EYT lilerle birlikle SGK nin finansal sürdürülebilirliği nerdeyse ortadan kalkıyor diyen Aydemir bunun sonucu olarak bütçeden SGK ye yapılan transferin de artacağını anlatıyor EYT lilerin maliyetinin yaklaşık 15 milyar dolar olacağını söz ededen Aydemir e bunun nasıl finanse edileceğini soruyoruz Aydemir önümüze iki seçenek sunuyor Borçlanma ve vergi artırımı

Aydemir Borçlanma ile karşılama yoluna gidilirse bugün EYT lilerin çocuklarından torunlarından maliyeti çıkarılacak demek Vergi yoluna gidilirse de bunu hepimiz ödeyeceğiz Nasıl ödeyeceğiz Muhtemelen dolaylı vergileri artıracaklar Hükümet bunu açık ve net halde söylemiyor fakat olan bu ve olacak olan da bu diye konuşuyor

2008 YILINDA YAPTIĞIMIZ ISLAHATTAN GERİYE BİR ŞEY KALMADI

Emeklilik sisteminin sürdürülebilir olmasa da yapısal ıslahatlarla bunu sürdürülebilir kılmanın imkansız olmadığının altını çizen Aydemir bunun için birinci şartın siyasi irade olduğunu söz ediyor

Aydemir kurumların çok uzun yıllara dayanan projeksiyonlara sahip olması gerektiğini lisana getirerek şunları söylüyor 2008 de büyük bir ıslahat yaptık O periyot OECD toplantılarına katıldığımda öteki ülke temsilcileri bizim reformumuzu takdir ediyordu bunu görüyordum Artık bu ıslahattan geriye hiçbir şey kalmadı Bu ıslahatı biz boşuna yaptık Bunun sebebi de siyasi tercihler Hasebiyle bizim toplumsal güvenlik sistemi sürdürülebilir kılmamız artık hayli güç am imkansız değil Şöyle söyleyeyim biz 2008 de bunu yaptığımızda 2075 yılına kadar bir projeksiyon koymuştuk önümüze Bahsini ettiğimiz açık yüzde 1 e düşecekti Bu vakitlerde da açığın yüzde 3 olması planlanmıştı Lakin biz bunların hiçbirini tutturamadık

EMEKLİLİK SİSTEMİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ AÇISINDAN AVRUPA YA KIYASLA LİGDE BİLE DEĞİLİZ

Peki bu noktada ne yapmak lazım Aydemir iki seçenek olduğunu belirterek buna şöyle yanıt veriyor Birinci ve en kolay yol kayıt dışı sistemi azaltmak Bu sürdürülebilirlik yolunda çok önemli bir adımdır Mevcut teknoloji ile kayıt dışı sistem çok rahat azaltılır Ancak siyasi iktidarın bunu istemesi lazım Bunu bilerek yapmıyorlar ki farklı bir husus İkinci yol da istihdamı artırmak İşsizlik oranımız 10 2 şayet bunu yüzde 5 lere düşürebilirsek de sürdürülebilir bir sisteme katkısı olur Bunun için başta iş gücü piyasasında olmak üzere önemli yapısal reformalar yapmak lazım Bir de iktisadın yıllık en az yüzde 6 büyümesi gerekiyor Yüzde 5 5 büyümek işsizliğin sabit tutulması manasına geliyor Tabi büyümenin de bir kuralı var istihdam yaratan bir büyüme lazım Uzun vadede toplumsal güvenlik primlerinin düşürülmesi de düşünülebilir Çok kapsamlı stratejik programlar hareket edilmesi gerekiyor O denli günübirlik kararlarla bu iş olmaz Hele şu anki iktidarın zihniyeti ile mümkün değil

Aydemir den emeklilik sistemimizin dünyadaki yerini anlamak için somut bir örnek vermesini istiyoruz Futbol liglerini düşündüğümüzde Türkiye nin emeklilik sistemi hangi ligde yer alıyor Aydemir buna Sisteme ne kadar katkı verdik ve sistemden ne alıyoruz diye baktığımızda biz ligde yalnızız Emekli maaşı sayılarını düşündüğümüzde 3 Lig bile değiliz Sürdürülebilirlik açısından Avrupa ile karşılaştırdığımızda ise ligde bile değiliz Hiçbir Avrupa ülkesinde bu kadar açık veren bir sistem yok O nedenle nereden baktığınıza bağlı olarak değişiyor formunda cevap veriyor