Sermayeden bağımsız bir sosyal medya hayal mi?

Medya bilişim ve kolektif hareketler üzerine çalışan muharrir ve tercüman Diyar Saraçoğlu ile konuştuk Sermayeden bağımsız bir medyanın hayal olup olmadığını tartıştığımız Saraçoğlu teknik tarafın en kolay kısım olduğunu lisana getirdi Sermaye ve devletlerden büsbütün bağımsız bir kamusal alandan kelam edebilmek için bu sistemin yıkılmış olması gerekir dedi

SATILABİLECEK BİR ŞEY YAPARSANIZ BİR GÜN KESİNLİKLE SATILIR

Önce kısa ancak en çok merak edilen soruyla kelama başlayalım Elon Musk neden Twitter ı satın aldı

Elon Musk ın Twitter ı satın alacağını duyurduğu nisan ayından beri bu bahis farklı formlarda tartışılıyor Satış sürecinin akabinde Musk ın bir dizi atağıyla de bu tartışmalar düzgünce ağırlaştı Bu satın almanın görebildiğimiz kadarıyla pek çok nedeni var

Elon Musk yarattığı teknolojik öncü imajını Twitter üzerinden pekiştirmeyi deneyecek ve tüm şirketleri için propaganda kanalı olarak Twitter ı tesirli bir formda kullanacak Musk siyasal sorunlara dair görüşlerini de ki sağ milliyetçi görüşler bunlar tabir etmekten çekinmeyen biri Twitter ı bu manada hem kendisinin hem de ABD nin çıkarları için kullanacağına dair hiçbir kuşku yok Yani ifade özgürlüğünü’ onların anladığı manasıyla kullanmaktan çekinmeyecek Bu ortada Musk ın satın almasının akabinde sağ fenomenlerin Twitter ı Şimdi özgürce konuşabileceğimiz bir yere dönüşecek diyerek kutlamalarını da gözden kaçırmamak gerekiyor

Twitter la ilgili en çok tartışılan hususlardan biri de mevcut gücüne karşın var olan modelin şirketin daima ziyan açıklamasının önüne geçememesi yani yüzlerce milyon kullanıcıya karşın paraya çevirme kriziydi Musk muhtemelen Twitter ı daha kârlı bir hale getirebilecek bir model üzerinde çalışıyor ve onaylı kullanıcılardan aylık fiyat alınması atağı tahminen de bunun birinci adımı

Tesla SpaceX ve alt projesi Starlink Boring Company Tesla Energy Neuralink Musk ın sahibi olduğu şirketler listesi uzayıp gidiyor Bunların birbirlerinin araştırma geliştirme tabanı olabilme potansiyeline bir de başka tanınan toplumsal medya mecraları kadar olmasa da tekrar de hiç azımsanmayacak bir kullanıcı sayısına sahip Twitter eklendi Twitter kullanıcılarından elde edilebilecek bilgi ve üst dataların öteki şirketlerle paylaşılması tehlikesi karşımıza çok önemli bir sorun olarak çıkacak üzere görünüyor

Asıl soru yeniden beliriyor Satılabilecek bir şey yaparsanız kapitalizm yıkılmadığı surece o elbette bir gün satılacaktır Liberallerin göklere taşıdığı özgürlükçü hippi Jack Dorsey in Twitter ı bir gün satılacaktı ve de satıldı

KULLANICILARI NELER BEKLİYOR

Peki lakin neden Musk ın bu satın alımı dünya çapında bir tantana yarattı Twitter daha öncesinde özgür ve emniyetli bir platformdu da Musk mı buna mahzur oldu Elon Musk ile birlikte Twitter ı neler bekliyor

Ne Twitter ne de Facebook yahut Instagram üzere mecralar hiçbir vakit özgür ve sağlam platformlar değillerdi Kâr hedefi güden şirketlerin sahibi olduğu nasıl çalıştıklarını tam olarak göremediğimiz kodlarının erişime açık olmaması bilgilerimizi başta reklamcılık dahil olmak üzere pek çok gayeyle kullanan bu mecralara neden özgürlük ve güvenilirlik rolü atfedelim ki Lakin yükselen hareketler ve kendilerini söz etme kanalları uygunca sıkışan beşerler için bir potansiyel taşıyorlardı ve bu potansiyel 2008 ekonomik erizi sonrasında patlak veren hareketlerde simgeleştiği üzere pek çok formda kullanıldı hâlâ da kullanılıyor

Bizim coğrafyamızda ise ana akımdan yandaşa gerçek seyreden medya ortamında hakikaten tesirli bir araca dönüştüler Seyahat Parkı protestoları devrinde ‘penguen medyası’ karşısında hepimizin bir halde dahil olduğu araçlar olarak çokça kullanıldılar O günden beri de örgütlü trollere yasal sınırlamalara karşın tesirli bir halde kullanılıyorlar Son periyotta maddelerle sınırlanmaya çalışılmaları da bu tesirli kullanımın yarattığı ve seçim devrinde yaratacağı rahatsızlığı gösteriyor

Musk sonrası Twitter da neler olacağının fragmanını 1 aydır izliyoruz Şirkette pek çok çalışanın işten çıkarılması kalanların ağır baskı görmesi doğrulanmış kullanıcılar için 8 dolar talebi Trump la ilgili anket her yerinden erkeklik akan ve şirketlerinde yüklü olarak erkekleri çalıştırdığı bilinen Musk ın Trump la ilgili daha sonra paylaştığı eril görsel En başta da konuştuğumuz pek çok neden de dahil olmak üzere ileride hem çalışanları hem de kullanıcıları hoş günlerin beklemediği ortada

ABD NİN ÇIKARI GÖZETİLİYOR

Aslında toplumsal medyaya sahip tek milyarder Musk değil Amazon ya da Meta Facebook üzere mecralara baktığımızda yeniden milyarderleri görüyoruz Bu milyarderler neden bir sosyal medya arayışında

Evet sıkıntı hakikaten Musk ta cisimleşse de hiçbiri başkasından daha saf değil Jeff Bezos Mark Zuckerberg Bill Gates ve Larry Page üzere isimlerin sahibi olduğu şirketler rekabet yerinde ulusal ve milletlerarası çıkarlar ortasındaki krizlerden de faydalanarak büyüyen ve ümit var eden pek çok şirketi satın alıp farklı alanlara giriyorlar Bu yapay zekâ alanındaki satın almalar da olabiliyor Google ın DeepMind ı satın alması vb Ya da en değerli problemlerden biri olan güç alanında bir şirketin alınması yahut yeni bir yatırım biçiminde de olabiliyor Bill Gates in Breakthrough Energy yi kurması vb

En geniş manasıyla medya ise bilgi gücü üzere pek çok nedenle birlikte yaratmaya çalıştıkları imaj vizyoner öngörülü geleceğe taşıyan vb saçmalıklar açısından da büyük kıymet taşıyor Mesela Jeff Bezos The Washington Post u satın alarak medya alanına önemli bir yatırım yaparken Musk Twitter ı satın alabiliyor Olağan pek çok atak ABD nin çıkarları gözetilerek yapılıyor ABD Çin ve Rusya karşısında bu şirketler ve araçları askeri teknoloji yatırımları da dahil epeyce büyük bir fonksiyon görüyorlar

Bir de alışılmış toplumsal medya başlığında konuştuğumuz bu mecraların yalnızca bir medya aracı yahut alanı olarak görülmemesi gerektiğini belirtmek gerekiyor Bu mecralar artık hem istihbarat fonksiyonuna sahip hem de yapay zekâ vb teknolojik araçlarının test edildiği bir ar ge platformu olarak da hizmet ediyorlar Haliyle bahsi geçen isimler ya da benzerleri buralarda da varlık göstermek isteyecekler

SEVİMLİ KEDİ VİDEOSU TEHLİKELİ Mİ

Son devirde bir kelimeyi daha sık duymaya başladık Algoritma Yalnızca Twitter değil çabucak hemen tüm toplumsal mecralar için bahsedebileceğimiz bir gündem bu Hakikaten de kullandığımız platformlarda toplumsal medya içeriğinin büyük bir kısmı bizim tercihlerimiz dışında oluşuyor Hem reklamlarla hem de neredeyse bizi bizden daha güzel tanıdığı’ savındaki bu algoritma tarafından önümüze konulan şeylerle boğuşuyoruz Algoritma sandığımız kadar temiz bir şey midir Saf bile olsa bizi kendi dünyamızla sonlandırıyor oluşu siyasi manada da can sıkıcı sayılmaz mı

Algoritma tarifi olarak muhakkak bir sorunu çözmek yahut belli bir vazifesi yerine getirmek için izlenecek adımlar dizisi diyebiliriz Algoritma tartışmaları bahsi geçen kâr gayesi güden toplumsal medya mecralarında ise bu mecraların kodlarının kapalı kaynak kodlu olmaları nedeniyle nasıl çalıştıklarının tam olarak incelenememesi ve denetlenememesi biçiminde karşımıza çıkıyor Yani aslında biz bu mecraların nasıl işlediğini tam olarak bilemiyoruz Evet tecrübelerimiz ve müşahedelerimiz var lakin bunlar işleyişi tam manasıyla anlamak açısından yetersiz Üstelik bu işleyişi denetleme yahut değiştirme imkanına da sahip değiliz Haliyle tanınan sponsorlu ve siyasal olarak yakın bulmadığımız gönderiler karşımıza sıklıkla çıkabiliyor ve biz bu duruma çoğunlukla müdahale edemiyoruz Cümbüş içeren gönderilerin olumlu bir his durumunun sevimli kedi görüntüleri izleme tuzağı vb daima olarak gösterilmesi de ve birtakım durumlarda gösterilmemesi de diğer bir tehlike

Algoritmalarla ilgili bu sorun bilgiye erişimimizden Google aramaları vb müzik dinleme Spotify YouTube vb yahut sinema izleme Netflix vb alışkanlıklarımıza kadar pek çok yerde daha karşımıza çıkıyor Kendimizi belli bir görüntüde oluşan kara delikte örn ‘Evgeny Grinko Valse’ görüntüsü çoğumuzun karşısına tekrar tekrar çıkmıştır bulabiliyoruz Natürel eşitler ortasında konseyi olmayan bir bağın karar sürdüğü internet ortamında bu büyük şirketler ve ana akım siyasetçilerin lehine dönüşürken bizler için son derece dezavantajlı bir durum da yaratıyor

Algoritmalarla ilgili krizin bu konuştuğumuz boyutlarından öbür daha tehlikeli kısımları da mevcut Şayet bahsi geçen rastgele bir yazılım yapay zekâ teknikleri kullanılarak bilgili bir eğitim seti üzerinden eğitilmişse ve data seti pek çok açıdan taraflıysa yazılım da taraflı olur ABD den örnek verelim buna Diyelim büyük bir yazılım şirketinin evvelki işe alım kararları ve bu kararlarda ABD li beyaz ve erkek bireyler çoğunlukla tercih edilmişse ki bu çok olasıdır bir data seti olarak dikkate alınmış ve yazılım bunun üzerinden eğitilmişse yazılım yeni işçi seçiminde mevcut tüm ayrımcılıkları yine üretmeye mesela ABD li olmayan siyah bir bayanı şartları sağlayamadığı için işe almayabilir yatkın olacaktır Bizim coğrafyamızda da güvenlik soruşturmalarında tahminen emsal bir algoritma işliyordur bilemiyoruz

Haliyle algoritmalarla ilgili tarafsızlık tezleri gerçeklikten epey uzak Bu kadar ayrımcı ve sömürgen bir dünyada denetleyemediğimiz müdahale edemediğimiz tüm algoritmalar daima emsal bir riski barındıracaktır

SOSYAL MEDYANIN KONTROLÜ NASIL SAĞLANABİLİR

Öyle ya da bu türlü Twitter bir manada insanların fikirlerini söylediği kamu meydanı fonksiyonu görüyor Bugün Musk örneğinde bu devasa meydanın bir şahsa devredilebildiğini bir kere daha gördük Sermayenin toplumsal medya üzerindeki hâkimiyetinden şikâyet ediyoruz lakin bu meydanı kim denetlemeli Sıhhat ya da eğitim üzere hizmetlerin kamulaştırılıp devlet inhisarına girmesi sol sosyalist talepler çerçevesinde savunuluyor Lakin tıpkı şeyi bağlantı konusunda söyleyemiyoruz Bağlantı hizmetlerinin özel sermaye yerine devlet inhisarına girmesi tabir özgürlüğü için bir tehdit değil mi Öyleyse bu sistem nasıl yaratılmalı

Evet bu hususun çoğunlukla ya üzerinden atlanıyor ya da riskli diye Hiç bulaşmayalım deniyor Doğal ülkelerin özgün şartları da bu mevzu üzerine düşünme pratiğini etkileyebiliyor Daha evvel de bahsi geçen ve meclisten geçen son sansür yasasında yer alan toplumsal medya şirketlerinin temsilcilik açma sorunu bu türlü bir bahis Olağanda şirketlerin egemenliğine ve vergi kaçırma vb pek çok muhtemel hareketine karşı bu kıymetli olabilecek bir atak Fakat bu siyasal iktidarın kendisine muhalif olan herkese karşı direkt kullanabileceği bir şey olacak Böylece sıkışık bir yerde bu bahse dair siyaset belirlemek güç olabiliyor

Bu noktada İletişimi bir kamusallık yerinde nasıl görmeliyiz sorusunu sormak gerekiyor Her kişinin basitçe dahil olabildiği sınıfsal farkların engelleyemediği işleyişin büsbütün şeffaf olduğu yazılımlar kelam mevzusuysa özel mülk kapalı kaynak kodlu yazılımlar yerine açık kaynak kodlara sahip özgür yazılımlardan kelam ediyoruz kullanım unsurlarının ortaklaşa belirlendiği her türlü ayrımcılığın önüne geçilen bir irtibat ortamından kelam etmek en güzeli Böylesi bir ortamı yaratma etabında işin en kolay kısmı sanırım teknik tarafı Akla en yatkın seçenek merkezsiz öz örgütlü bağlantı araçları ve tabanları yaratmak Bu araçları denetleme işini devlet yerine öz örgütlülüğü yaratanlara vermek ve bu öz örgütlülüklerin birbirleriyle bağlantı kurma yerini makul prensipler çerçevesinde planlamak mümkün

AYKIRI TOHUM SAÇABİLME GÜCÜMÜZ VAR

Sermayeden ve devletlerden bağımsız bir kamu meydanı talep edilebilir mi Böylesi bir talep gerçekçi mi Bugün kimi örneklerden bahsedebilir miyiz

Önce olumsuz tabloyu çizelim Yalnızca toplumsal medya mecralarından bahsederken bile bu türlü bir bağımsız varlık oluşturmanın ne kadar sıkıntı olduğunu görebiliyoruz Sermaye ve devletlerden büsbütün bağımsız bir kamusal alandan kelam edebilmek için bu nizamın yıkılmış olması gerekir Üzerine çok konuşmadığımız ancak çok kritik olan donanım ve altyapı problemleri var mesela Bu üzere kamusal alanlara’ girebilmek için kullandığımız telefon bilgisayar vb tüm aygıtların üretimi inhisar halindeki şirketlerin elinde Üstelik bu alanlara erişim için gereksinim duyduğumuz altyapı da İnternet kontağı elektrik vb devletlerin ya da özelleştirmelerle şirketlerin egemenliğinde Coğrafyalar ortasında altyapıya erişim konusunda önemli eşitsizlikler de kelam konusu Pek çok insanın pak suya erişemediği bir dünyada internet irtibatıyla erişilebilen kamusal alanlara eşit bir formda dahil olmaktan kelam etmek ne kadar mantıklı üzerine düşünmek lazım

Meselenin bir öbür boyutu da kâr gayesi güden algoritmalarının nasıl işlediğini tam olarak bilemediğimiz bu mecraların datalarımız üzerinde de büyük bir tahakküme sahip olmaları Çoğunlukla okumadığımız kullanıcı mukaveleleriyle ki bizim okuyamayacağımız halde yazılmışlardır bilgi kullanım müsaadelerini onlara devrediyoruz ve reklamcılık başta olmak üzere pek çok maksatla bilgilerimiz işleniyor birbirleriyle ilişkilendiriliyor

Yasal imkanlar da sermaye ve devlete diğer bir güç veriyor Yakın vakitte gündemimize ağır bir halde giren sansür yasasının yanı sıra fikri mülkiyet ve telif kanunları da büsbütün bağımsız bir kamusal alan kurmamızı engellemede büyük bir koz niteliğinde

Tabii her şey bu olumsuz tablodan ibaret değil Binlerce yıldır ‘aykırı tohumlar’ saçabilme gücümüz var İnternet ilişkili irtibat dünyasında da birinci günlerden beri farklı saiklere sahip olsalar da pek çok örnek çıktı çıkacak da Şirketlerin egemenliğinde olmayan merkezsiz teknik yapıları üzere özellikleri ile sansürü atlatan telif maddelerine ve kâr gayesine karşı yasal yerde gedikler açan ‘copyleft’ yahut ‘copyfarleft’ üzere lisansların oluşturulması için pek çok çaba var Son periyotta Twitter tartışmalarıyla bir seviyede popülerliğe kavuşan Mastodon bu türlü bir örnek mesela Riseup kolektifinin geliştirdiği araçları ya da Wikipedia yı da bu bağlama yerleştirebiliriz

Bize bu kurumuş bağlantı yerinde çatlaklar yaratmak ve bu çatlaklardan yeni tohumlar yeşertmek misyonu düşüyor El ele verip bunu başarabiliriz