Cezailer ya da bunca delinin arasında ne işim var!

Dizinin hikayesine geçmeden kelam konusu ortamın ve uygulamanın cazibesi ni anmak isabet olacak ‘Cezailer’ kapalı ve fonksiyonel açıdan tek bir yerde geçen bu tarafıyla klostrofobiye ve duygusal açmazların uyandırdığı dertlere yaslanan bir tansiyon Cezaevi hastane üzere kompleks ancak fonksiyonu bakımından hayli hudutlu olan öbür yandan ise hasta hekim mahkum gardiyan çatışmasına dayalı mimariler ve kaçırma rehin alma isyan üzere temalar aksiyon anlatılarında kısa müddette tesirli bir sonuç veriyorlar Seyirci bu çeşit anlatılarda özdeşleşme evresini çabuk aşıyor Taraflar ortasındaki çatışmanın bariz verildiği ve hayatta kalma çabasının gündeme taşındığı anlatılarda seyirci nabzının vuruşlarını ve tercihlerini izlediği kahramanın aktifliğine bağlayabiliyor

Öte yandan bu cins hikayeler hele gerçek olaydan alınmışsa kaotik ortamın etkisini artıyor ve mevt kalım problemine deneysel atraksiyonların eşlik etmesi anlatının kana karışmasını hızlandırıyor Seyirci ekranındaki deneye gözlemci sıfatıyla katılırken tüm bu yaşananların bir modülü olmadığı için şükrediyor lakin tıpkı ölçüde dahil olmayı merak ediyor Elhasıl deneyin ögesi olmak yerine vekâleten katılmak seyirciye karışık hissettiriyor Münasebetiyle karışık hissettiren bu tıp dizi ve sinemaların cazibesi hiç kaybolmuyor

ROSENHAN DENEYİ YA DA OLAĞANIN SINIRLARI

Diziye bahis olan Rosenhan deneyiyse kışkırtıcı gereci ile kurmacaya imkan sağlamakta 1969 1973 ortasında David Rosenhan isimli psikolog tarafından geliştirilen ve akıl hastalığında teşhis koyma pratiğinin muğlak ölçütlere dayandığını mağduriyete istismara yol açabileceğini gözler önüne seren bir deney Deney Rosenhan ın da ortalarında olduğu sekiz deneğin hasta kılığına girerek Amerika genelinde başvurdukları hastanelerde teşhis almasını ve sonrasında olağan davranışlar sergileyerek taburcu olmasını husus alıyor

Normali kusurlu olarak işaretleyen sistem deneyin ikinci kademesinde ise bu kere kendi normlarını da uygulayamayarak deneyin gerginliği olmasa muhtemelen kusurlu bulacağı bireyleri olağan sayıyor Bu döngü dahi olağan ile kusurlu ortasındaki ayrımın mantıksızlığını ve ne kadar konsültasyona başvurulursa vurulsun öznel bakıştan tam manasıyla kopulamayacağını ortaya koyuyor Çünkü konsültasyona katılanların normları yaklaşım pürüzlerini zımparalayarak tek ve robotsu bir bakış da geliştiriyor Rosenhan deneyi bu temel sorgusunun yanı sıra işleyişteki çarpıklıkları da ortaya koyuyor Normdan ve olağandan kelam edilirken standartların sağlanamayışı akıl sıhhatine dönük tedavi niyeti ve savıyla kurulan sistemin de özünde ne derece yetersiz olduğunun delili

Kör bir karardan ibaret sistemi teşhir eden Rosenhan deneye yönelik müşahede ve çıkarımlarını On Being Sane In Insane Places isimli makalesiyle 1973’te Sciense mecmuasında yayımlayarak paylaşmış ‘Cezailer’de karşımıza çıkan Rosenhan deneyine dair bu sisteme dönük sorguların hiç tükenmeyeceği yorumundan hareketle turnusol niteliğini ve öncülüğünü her daim koruyacağını söyleyebiliriz

NUH’UN KLİNİĞİNDE DUVARLARI PEMBEYE BOYAMAK

‘Cezailer’ psikiyatr Mert Güngel’in toplumsal ortamında kameraya konuşmasıyla başlar Heyecanlı olduğu görülen doktor akşam da yakın etrafıyla içip eğlendikten sonra bir psikiyatri kliniğine uğurlanır Emeli Rosenhan deneyini tekrarlamaktır Burada birinci muayenesi Gamze Esra Bezen Bilgin tarafından yapılır Şizofreni tanısı konup yatış süreçleri yapılan Güngel’e klinik kuralları anlatılır ve hasta arkadaşları tanıştırılır Kimlerin ortasına geldiğinden bihaber doktor tesadüfen orada bulunan belgesel çekim grubuna emelini bir kere daha hatırlatırken kameranın nelere tanıklık edebileceğini söyler seyirciye

Kliniğin başhekimi Menderes Dedeoğlu Rıza Kocaoğlu ise belgesele konuşurken burayı evi olarak gördüğünü söyleyen yerine nazaran idealist lakin birçok vakit patavatsız ve epey rahatsız bir portre çizmektedir Hastalarıyla kurduğu münasebette huzursuz edici bir taraf vardır Mert yeni arkadaşlarıyla kaynaşırken Cezailer koğuşuna düştüğünü ve koğuşun isminin nereden geldiğini öğrenir Hasta belgesinde bir bayanı öldürdüğü yazmaktadır Koğuştakiler ise genelde cinayet üzere ağır cürümlerden ötürü buraya atılmış cezai ehliyeti olmayan şahıslardır Duvarları pembeye boyalı bu yer Nuh’un kliniğidir âdeta Çabucak her tanıya rastlanmaktadır Majör depresyon Sarp Onur Ünsal şizofreni Nazif Ushan Çakır anti toplumsal davranış bozukluğu Görkem Kasal Alzheimer Fuat Şerif Erol ve kleptomani Can Hakan Karsak bu rahatsızlıklardan bazılarıdır Bilgisiz hamaseti bir anda tuz buz olan Mert deneye inancını yitirirken can güvenliği konusunda kuşkuya düşer

TOPLUMSAL ÇÖZÜLÜŞÜN ŞAFAĞINDA İÇERİDEKİ AKILLI DIŞARIDAKİ DELİ

‘Cezailer’ üstte kapalı yerlerde hayata kalma biçiminde özetleyerek andığımız kıssalarda olduğu üzere ilgi cazibeli yapısına ve konusuna rağmen belirli bir temadan doğrulan ve elbet sınırlanan bir dizi Her ne kadar cazip bir materyalle haşır neşir olsa da enteresanlığı ve özgünlüğü noktasında tereddütler doğuruyor Tarihe atıfta bulunmak onu tekrar yazmak veyahut buna kalkışılmadığı durumlarda dahi kurgu ile köpürtmek günümüz anlatılarında moda hâline geldi Bununla birlikte modanın bıktırıcılığına bağlı olarak değişik bir olay da işlenmeye başladığı andan itibaren tüm cazipliğini yitirebiliyor ve üretimciler senaristler cini şişeden çıkarmaya çalışırken ellerinde gazı kaçmış içecekle kalakalıyorlar

Doğrusu ‘Cezailer’in gazı birinci kısımdan kaçmamış ancak geçmişin cazibesini tatlı dokunulmazlığını kullanıp kurmaca ile harmanlamak her vakit uygun sonuç vermez ‘Cezailer’de de bu riske karşı birkaç küçük dokunuşla hikaye sağlama alınmaya çalışılmış Gerçek geçmiş tecrübesi kurmaca ve uyarlama çerçevesinde tekrar yorumlarken özgün olmak ve elbette cool görünmek istenmiş Örneğin dizi açılırken karşımıza çıkan yaşanmamış olaylara dayanmaktadır ibaresi de yasal bir tedbirden çok bu eforun eseri Kameralara konuşan hastalar ve tabipler ise dördüncü pembe duvarı yıkarak eserin seyirciye daha çabuk ulaşmasını sağlıyorlar Belgesel takımının orada olması kimliklerin iç içe geçtiği bir ortamda çatışmayı belgeleyecek somuta dökecek manidar bir tesadüf birebir vakitte buradaki kimlik problemine dair ‘dışarı’yla kurulan bağlantının modülü Birileri merak etmiş normali ve olağanın direktifleri doğrultusunda ömür sürdürenleri Birileri hastaları ve doktorları gücü ve gücün uygulandığı sathı merak etmiş ki bu türlü bir belgesele gereksinim duyulmuş Mert Güngel ile belgeselcilerin birebir anda orada bulunmaları artık meraktan öte bir durumun bir sorunun varlığına işaret Toplum sıkışmasa neden içeri den deli diye yaftalananlardan medet umulsun onların ömrüne mercek tutulsun onların davranışlarında aransın karşılıklar Başka ya neden bakılsın Olağan ile olağan olmayanın hudutlarını günümüz Türkiye’sinde aramak toplumsal bir ezayı da dışa vuruyor Bu noktada içerideki dışarıdaki normal anormal çelişkisini kutuplaşan toplumla örtüştüren dizinin zamanlamasıyla öne çıktığını uyarlamada ve yerleştirmede muvaffakiyete eriştiğini söyleyebiliriz

SURVIVOR’A YANLIŞSIZ DOLUDİZGİN

Dizinin ilerleyen kısımlarında normal anormal nedir sorgulayışının geri çekilip aksiyonun artacağını ve bir manada kora kor bir arbedenin yaşanacağını öne sürebiliriz Aslında ‘Cezailer’in uyandırdığı birinci izlenim de ruhsal tansiyona yaslanıp ilmek ilmek örülmek yerine bir survivor biçiminde gelişeceği istikametinde Yırtıcı olaylara tanıklık etsin diye denk getirilmiş kameralar ve sabırsız Mert Güngel fırtınanın çok geçmeden kopacağını gösteriyor Sabırsızlarla ayarsızların bu çekişmesinde belki de tarihi yakıştırması yapabiliriz Mert ile Menderes’i akıllı safları yaran iki farklı cephe oldukları görülüyor Tekrar başka tabip Gamze’nin ölen eşine benzettiği Mert ile neler yaşayacağı merak konusu Dizi normal anormal zıtlığını duygusal alakalarla geliştirmiş Örneğin hemşire Simge Hayal Köseoğlu Gamze’nin kaybettiği eşinin kardeşi Öte yandan Simge majör depresyondan mustarip olan ve intihar teşebbüsü sırasında vefata sebebiyet verdiği için kliniğe yatırılan Sarp’tan Onur Ünsal hoşlanıyor Bu ilgi de ilerleyen kısımlarda seyri hareketlendirecektir Hislerin dışarıda bırakıldığı ve kendine olağanlık atfedenin anormali tecrit ve tedavi etmeye şartlandığı şartlarda aşk üzere güçlü bir motivasyon ince bir çizgide yürüyen kahramanlarımızı daha da güç bir durumda bırakabilir

BİR GÖRÜŞTE PSİKOZU ANLAYANLAR AŞKINI BİN BİR ZAHMETLE YAŞAYANLARA KARŞI

‘Cezailer’ iki kutbu iki keskin yüzü bir ortaya getirerek beylik bir mevzuyu tartıştırıyor Kim olağan olağandışı kim Birinci kısımda Mert’i muayene eden doktorun biz psikozu gördüğümüz anda teşhis ediyoruz beyanındaki gerçek hissesi nedir Tartışma beylik dahi olsa söylenecek kelam bakılacak açı tükenmiyor Yeri geliyor renkler ve desenler tartışmanın bir ögesi oluyor

Esas sıkıntının ise normali kuşanmak etrafında şekillendiğini görüyoruz Normali kuşanarak cezai sorumluluğu üstlenenler anormallerin yaşantılarına kem bakma ayrıcalıklarını sonuna kadar kullanmaktan yanalar ‘Cezailer’ seyirciye muhakkak bir heyecan vadederken son olarak psikiyatr Cemal Dindar’ın derlediği ‘NAL Bir Akıl Hastanesinin Hatıra Defteri’ kitabında rastlayabileceğiniz meşhur dizeleri alalım buraya Bakırköy Ruh ve Hudut Hastalıkları Hastanesi sakinlerinden R G Ö imzalı şiirde baskın his şu dizelerde tabir buluyor Aşkımın şiddetinden koptu gönlün freni Hekim beni sanıyor hâlâ şizofreni

Ne denir Onları sanıyorlar hâlâ şizofreni Onları sanıyorlar Onları Hâlâ Şizofreni