Abdullah Ezik
Burcu Çığır ve Cenk Çığır’ın yapımcılığını ve direktörlüğünü; Belgrad Šumart Derneği Kurucu Lideri Jelena Simic (MSc) ve Program Yöneticisi Profesör Nenad Peric’in ise ortak yapımcılığını üstlendiği “Premier” başlıklı küme standı, geçtiğimiz günlerde izleyicilerle buluştu. Birçok değerli memleketler arası sanatkarın yer aldığı stant, başta fotoğraf, heykel, fotoğraf alanında olmak üzere birçok milletlerarası ismi de birinci defa bir ortaya getirdi.
Geçtiğimiz günlerde Arka Gallery 1881’de gerçekleşen “Premier” standı ile birinci kere Türkiye’de bulunan Balkan sanatkarlar Željko Đurovi, Ema Bregovi, Gala Čaki, Mihaela Olujić ve Šumart ismine Jelena Simić ile konuştuk.
“Premier” standı birinci sefer Türkiye’de sanatseverlerle buluşuyor. Öte taraftan bu sergiyi düzenleyen Arka Gallery 1881’in de birinci etkinliği/sergisi bu. Öncelikle birinci kere Türkiye’de bir standın bir modülü olmak sizin için nasıl bir mana söz ediyor?
Željko Đurovi: Evet, burada birinci sefer bulunuyorum. Stant ve galeri için çok heyecanlıyım. Konut sahipliğinden, İstanbul’dan, buradaki ortamdan çok etkilendim. Beşerlerle çok âlâ bir bağlantım oldu. Herkes çok cömert ve optimist. Burada konutumda üzere hissettim. Sırbistan’dan geliyorum ve Türkiye ile Sırbistan ortasında sıkı bağlar var. Ortak bir geçmişimiz, bir kökümüz var. Tarihî geçmişimiz bu bağı özel kılıyor. Ben de hasebiyle bu standın bir kesimi olmaktan onur duyuyorum.
Ema Bregovi: Balkan ve Slav kökenli sanatkarlar olarak yeni iş birlikleri yapmak istedik. Yeni ve genç bir sanatçıyım. Eski Yugoslavya’nın bir kesimiyiz nihayetinde. Tüm Balkan ülkeleri olarak bir ortaya gelmemiz gerektiğini düşündük. Böylelikle İstanbul’daki yeni bir galeri aracılığıyla yeni bir standın kesimi olduk.
Mihaela Oluji: Evet, İstanbul’da birinci bulunuşum. İstanbul’u ve galeriyi çok sevdim. Bu stant ve davet için onurlanmış hissettim. Beni de çok etkiledi, ilham verdi. Oryantal güçten çok hoşlandım. Summart ile birlikte hareket ettim bu süreçte. Bu davet de bize onlar aracılığıyla ulaştı. Çok güzelimize gitti. Bu fırsat ile İstanbul’da bulunmak da uygun bir teklif üzere geldi.
Böyle bir galeride birinci sefer bir temsiliyete sahip olmak da sizin için özel olsa gerek. Galeri/kurum ile sizin ortasındaki irtibat nasıl sağlandı?
Šumart ismine Jelena Simi: Burada olmayı uzun vakittir istiyordum. Nihayetinde Balkan sanatkarlarla Türkiye’de bir stant düzenleme fırsatı doğdu. Biz de bu standın bir kesimi olmak istedik. Doğu Avrupalı, Balkan kökenli sanatkarlar ile Türkiye ortasındaki bağların güçlendirilmesi gerektiğini düşünüyoruz. İstanbul bu topraklar için çok kıymetli bir yerde duruyor. Bu stant, daha büyük bir bağlantı ve iş birliğinin birinci adımı olarak görülebilir. İlerleyen süreçte çok daha büyük işler yapacağız. Münasebetiyle bu çeşit bir temsiliyete girişmek, Türkiye ile başta Sırbistan olmak üzere Balkan ve Doğu Avrupa ülkeleri, bu ülkelerdeki sanatkarlar ortasında bağ kurmak/geliştirmek bizim için çok değerli. Bu durumdan ötürü çok hoşnutuz.
Gala Čaki: Jelena bizim ismimize tüm süreci yönetti. Stant, heyetim, işlerin buraya getirilmesi üzere tüm sıkıntılarla ilgilendi. Burası epey büyük, yüksek düzeyde, birçok farklı ulustan insanın yer aldığı bir kent. Tüm bunları yönetmek de doğal ki kolay olmamıştır. Jelena sayesinde biz bu süreci daha kolay atlattık.
Ema Bregovi: Öncelikle galeri bana ulaştı. Bir solo artistim ve rastgele bir galeri tarafından temsil edilmiyorum. Bana galeriyi anlattılar ve birinci sefer bu stant ile izleyicilerle buluşacaklarını tabir ettiler. Bu benim için hayli değerli bir fırsattı. Balkanlar’dan bir sanatçı olarak burada olmak beni heyecanlandırdı. Çabucak teklifi kabul ettim.
Mihaela Oluji: İşlerimi beğenmişler ve Summart üzerinden bana ulaştılar. Daveti çabucak kabul ettim ve resmi görüşmeleri gerçekleştirdik. Ondan sonra da serüvenim başladı.
‘KADINLARIN TEMSİLİYETİ İŞLERİMDE KIYMETLİ BİR YERDE DURUYOR’
İşlerinizi yaparken ana motivasyonunuz, temel ilhamınız nedir?
Željko Đurovi: İşlerimde fantastik kıymetli bir yerde duruyor. Fantastik sanat ile uğraşıyorum. Eski Yugoslavya ve Sırbistan’in özel bir yerde duran sanatkarları ortasındayım. Bayanlar, bayanların temsiliyeti benim işlerimde kıymetli bir yerde duruyor. Bayanın etrafında şekillenen bir Akdeniz ruhu var. Bunlar benim için kıymetli başlıklar.
Gala Čaki: Daha çok insanları resmetmekten, onları işlerime taşımaktan hoşlanıyorum. Hisler, bağlar, etkileşimler benim için çok kıymetli. Tüm bunlar benim de keşfetmemi sağlıyor. Beşerler bana nasıl hissettiklerini yansıtıyor, bu da bana kim olduğumu düşündürtüyor. Ben de bunları resmediyorum. Umarım başarıyorumdur.
‘TÜM TOPLUMSAL MESELELERİ MEDYAYA, SANATA TAŞIMALI, GÖRÜNÜR KILMALIYIZ’
Türkiye epeyce sorunlu bir süreçten geçiyor. Sarsıntı, pandemi, toplumsal meseleler hayli tesirli bu devirde. Öte taraftan Balkanlar ve Orta Asya da kendi içerisinde birçok meseleye konut sahipliği yapan bölgeler. Yakın tarih malum… Siz de bu kadar problemli bir süreçte bir stant aracılığıyla izleyicilerle buluştunuz. Bu cins toplumsal durumlar/sorunlar sizin işlerinize nasıl yansır?
Željko Đurovi: Bu cins olaylar elbette beni ve sanatımı da etkiliyor. İşlerimdeki yansımalara bu tıp olaylar üzerinden yaklaşmak mümkün. Bayanlar ise her şeydir. Başlangıçta da sonda da o vardır. Hayatın ortasında onlar vardır. İstek, güç, tutku, kardeşlik… Bayanlar olmadan hiçbir şey olmazdı.
Gala Čaki: Bu tıp durumlar beni çok tesirler. Çok duygusal etkileşime çok açık biriyim. Ukrayna’da, Balkanlar’da, Orta Asya’da olanlar belirli. Bence tüm bunları medyaya taşımalı, sanata taşımalı, görünür kılmalıyız. Tüm bunlar insanların kendilerini tabir edebilmeleri ve olan biteni gösterebilmeleri açısından epey kıymetli. Nihayetinde insanız ve birbirimizi kollamalıyız. Sanat da bu açıdan özel bir fonksiyona sahip. İnsanları, hislerini tabloya taşımalıyız.
Ema Bregovi: Maalesef ülkeniz için hayli makus bir süreç. Sanatkarlar bu çeşit olaylardan, acılardan, toplumsal gelişmelerden etkilenir. Bunları işlerine taşır. Sanat, bugün olanın yapıta yansımasıdır bir manada da. Acı, savaş, tıkım karşısında çaresiziz. Bunu söylemek hayli güç lakin acı, bize kendimizi hatırlatır. Bunları sanat yoluyla göstermek de son derece kıymetli.
Mihaela Oluji: Epeyce makûs bir devirden geçiyoruz dünya olarak. Açlık, savaş, yıkımlar, doğal felaketler… Şahsî olarak gelişime kıymet veriyorum. Çalışmayı bir cümbüş aracı olarak görüyorum. Bu türlü çalışmaktan hoşlanıyorum. Dünyayı da bu biçimde algılıyorum. Her şey kişinin içinde başlar. Buna inanıyorum. Sanat benim için aşk demek. Makûs insanları da severiz lakin bu aşkımıza ziyan vermez. Sanat da bu türlü. Güç vakitlerden geçiyoruz fakat bu içimizdeki sanat isteğine ziyan vermiyor ve bu durum işlerimize de yansıyor. Bir insan olarak tüm bu berbat şeylerin üzerinden geçmek zorunda olduğumuzu düşünüyorum. İlah ile doğuştan gelen bir bağımız olduğunu ve bunu müdafaamız gerektiğine inanıyorum. Aşk ile hareket eden herkes huzura kavuşacaktır. Bu biz sanatkarlar için de geçerli.
Türkiye ile Sırbistan ve Balkanlar ortasında geçmişten gelen hayli büyük bağlar kelam konusu. Bu bağ ve bu tıp tarihsel/toplumsal alakaların bir sanatkara yansıması üzerine ne söylersiniz?
Gala Čaki: Evet evet, aslında neredeyse birebiriz. Yıllarca Osmanlı çatısı altında bir arada yaşadık. Sanırım Türkiye’den ve Türkiye’nin Balkanlar’a getirdiği kültürden hayli yararlandık. Onlar aracılığıyla Orta Asya’yı da tanıyabildik. Her ülke kendine ilişkin bir kültüre sahiptir. Biz de kendi kültürümüze paralel bir halde Türk kültüründen etkilendik, onunla büyüdük. Hayat da biraz bu türlü bir şeydir zati.
Ema Bregovi: Evet, bu bağlar bizim epey kıymetli. Biliyorsunuz Osmanlı ile bizim ortamızda yüzyıllara dayanan bir geçmiş var. Bu geçmişin kültüre de yansımaları kelam konusu. Aramızdaki alakayı gösteren birçok sembolden kelam etmek mümkün. Bu bağdan, ilgi ve görünümlerden etkileniyorum. Nesnelerle/objelerle çalışan bir sanatçı olarak bu tıp semboller de benim için son derece değerli. İşlerimde bu kültürel mirasa atıf yapan sembollere, objelere de yer veriyorum. Tüm bunlardan ilham alıyorum.
‘İLHAM GELİR, ANI YAKALARIM VE RESMEDERİM’
Kendi sanat anlayışınızı, biçiminizi, ülkülerinizi nasıl söz edersiniz?
Gala Čaki: Çok güçlü. Bayanların sanat içerisinde daha fazla rol almaları gerektiğini düşünüyorum. Dileklerimi tablolarımdaki bayanlar aracılığıyla görünür kılmak, bu formda dışa vurmak istiyorum. Bu üslubum ve sanat anlayışım açısından değerli bir mevzu.
Ema Bregovi: Anıtsal heykellerden hoşlanıyorum. Neden bu türlü bir eğilimim olduğunu da tam olarak bilmiyorum. Sanırım artık var olmayan bir ülkede doğduğum için olabilir. Sinemalardan, kökenlerimizden, karmaşık geçmişimizden ilham alıyorum. Objelerle birlikte çalışıyorum, onlar da tesirli. Kimi objelerin kendi içerisinde gelenekleri ve manaları olduğunu düşünüyorum. Bu bence uygun bir şey. Bu halde yeni manalar, yeni kimlikler, yeni arayışlar içerisine giriyorum; zira günümüzde her şeyin iç içe geçtiğini ve daha karmaşık bir hâl aldığını fark ediyorum. Sonlar, ormanlar, nehirler… Sanat tüm bu mahzurları aşmalı. Sürekli açık bir pencere üzere içeridekini dışarı yansıtmalı.
Mihaela Oluji: Belçika’da eğitim aldım ve sanatımı orada şekillendirdim. Renkleri ve renkleri işlerimde kullanmaktan çok hoşlanıyorum. Renkler aracılığıyla hislerimi yansıttığımı düşünüyorum. Bu halde kendimi dışarı vuruyorum. Ayrıyeten işlerimde kimi boşluklar bırakmaktan, bu halde ağır görünmekten kaçınmaktan hoşlanıyorum. Daha hafif imgelerden hoşlanıyorum. İlham gelir, anı yakalarım ve resmederim. Benim için bütün süreç bundan ibaret aslında.
Doğrudan sanat eğitimi alan, formal manada, bir sanatçısınız. Bu da çok tartışılan bir husus. Sanat eğitimi alan sanatkarlar yahut almayanlar… Bu husus hakkında sizde ve geldiğiniz yerde bir eğilim var mı?
Mihaela Oluji: Evet, bu çok sık tartışılan bir bahis lakin bence bu türlü bir mecburilik yok. Bence bu daha çok şahsî bir şey ve eğilim. Benim için değerli lakin olmak zorunda da değil. Bir sanatçı olarak doğarsın ya da doğmazsın. Değerli olan budur.
Takip etmekten, işlerine bakmaktan hoşlandığın özel isimler var mı?
Ema Bregovi: Katiyen. Mesela Adel Abdessemed’in işlerinden ilham alıyorum. Mona Hatoum benim için hayli kıymetli bir isim. Çağdaş Rumen sanatkarları takip etmeye çalışıyorum. Sanat eğitimi aldığım okuldan da tanıdığım Mircea Cantor yeniden düzgün bir örnek. Cantor’un nesnelerle ve kültür ile ilgisini kıymetlendirme biçimini veriyorum. Hepimizin bir kültürü ve toplumsal hayatı var. Bunları işlere taşımak bazen çok ilham verici olabiliyor. Ben de açık zihinli biriyim. Bu tıp etkileşimler beni çok etkiliyor.
