Merve Küçüksarp
“Yaralar vardır hayatta, ruhu cüzam üzere yavaş yavaş ve yalnızlıkta yiyen, kemiren yaralar,” diye muharrir Sadık Hidayet, ‘Kör Baykuş’ isimli kült romanında. Evsizliğin, aidiyetsizliğin nasıl bir sızı verdiğini anlatmak ister bize bu cümlesiyle… Birtakım yaraların insan ruhunu müebbeden mühürlediğini de… Malum hayatımız boyunca tekraren yaralanırız. Kimi yaranın acısı hemen geçer, kiminin acısı ise bir ömür uzunluğu kalır. Değme unvanlar, afili muvaffakiyetler dahi unutturamaz sızısını. Ve en çok da, çocuklukta aldığımız yaralar sınar bizi bu hayatta. Ortadan kırk yıl geçse bile taravetini koruyan, kırk kat kalınlaşsa da derimiz kabuğu birebir kalan, kırk diyar gezsek de prangasından kurtulamadığımız, dönüp dolaşıp kurcaladığımız, kurcalarken kanattığımız yaralardır çocukluktan bizlere kalan. Kolay kolay iflah olmayanlardır.
Polat Özluoğlu, ‘Annem, Kovboylar ve Sarhoş Atlar’ ismini verdiği son hikaye kitabında ailenin, insanın ömrü boyunca sızısını hissettiği yaraların nasıl membaı haline geldiğini anlatıyor. Aile mefhumunun karanlık odalarına, girift labirentlerine, metruk bahçelerine ışık tutuyor. Kitaptaki hikayelerin birçok her gün gazetelerde okuduğumuz, hatta kimilerimizin şahsen şahit olduğu gerçek bir hayatın içinden alıyor demini. Cehalete senalar düzercesine görmezden geldiğimiz ibret kıssalarına ve özellikle bayana yönelik şiddete dikkatimizi çekiyor. Bir yandan da bizim coğrafyamızda ailenin etrafını saran kutsal sırı kazıyor. Baba figürü ekseninde birey ve iktidar ilişişini yine düşünmemizi sağlıyor. Polat Özluoğlu’yla hikayelerinin yazım serüvenini, temel problemi olan aile ve baba mefhumunu, bu minvalde iktidar ve birey bağını konuştuk.
Kitaptaki hikayeler nasıl bir ortaya geldi? Yazım sürecinden bahseder misiniz?
Önceki kitabım ‘Peri Kızı Af Buyrun’un yayımlanmasından sonra yavaş yavaş bu kitaptaki hikayeler birikmeye başladı. Aile denen cenderenin öbür bir yüzüne dair hikayeler yazmak istedim. Yaşadığım kimi olaylar sonucunda kendimi aile, erk, iktidar, baba ile ilgili öykülerin içinde buldum. Özellikle çocukların yaşadıklarına, baba-oğul, baba-kız münasebetlerine, mutsuz ve huzursuz ailelere dikkatimi çevirdim. Yazdığım birinci hikayelerden biri ‘’Unutmanın Huzursuz Bahçesi’’ ydi. Gözaltında kaybolan kızının akabinde hissettiklerini daha fazla içinde tutamayan bir babanın (Cumartesi Babası’nın) kıssasını kendi ağzından anlattım. Başka hikayeler de bu minvalde gelişti. Yazma ritüelimde bir hususa dair düşünmeye başladığımda akabinde gelen hikayeler genelde tıpkı bahis etrafında oluşuyor ve tematik bütünlükten kolay kolay uzaklaşamıyorum.
Öykülerde aile mefhumunu mercek altına alıyorsunuz. Hakikaten daha evvelki hikaye kitabınızda da aile, hikayelerdeki kurucu ögeydi. Bu sorun şahsî gündeminize nasıl girdi?
Gündemimden hiç çıkmadı ki! Bir evvelki kitapta ailenin sömürülen, şiddete ve tacize uğrayan tarafının yani bayanların ağzından anlatmıştım her şeyi. Direniyordu bayanlar, isyan ediyor, avaz avaz haykırıyordu yaşadıklarını. Bu sefer ise toplumun, dinin, devletin kutsallaştırdığı çürümüş aile kurumunun otopsisini yapmak istedim. Kapalı kapılar gerisinde, perdeleri örtülü meskenlerde yaşananları hikayelere taşıdım.
Aile, birçok müellifin üzerinde durduğu bir mesele… Keza bir yanda büyük yollar aşmak, büyük maksatlara varmak için aile ve meskenden uzaklaşılması gerektiğini salık veren Kafka var; öteki yanda ise insanın aileden alacağı dayanak ve muhafazaya muhtaç olduğunu söyleyen Bachelard üzere yazarlar… Siz bu kitapta aile mefhumuna nasıl yaklaştınız?
Elbette her iki görüş de manalı benim için. Fakat bu hikayelerde aile denen kurumun iltihaplı tarafını ortaya çıkarmak kıymetliydi. Kitapta birtakım hikayeler o cenderenin içinde sıkışan, kırılan, yaralanan savunmasız çocukların gözünden, kimileri ise şahsen iktidar tarafından yani babanın gözünden aktarılıyor. Dört duvarın içinde, kapalı kapılar arkasında neler yaşanıyor, nelere maruz kalıyor o beşerler bilelim istedim. Duvarların lisanı olsa denilen yerden, tam da o suskunluktan yola çıktım.
Diğer değerli bir mevzu ise baba ile kurulan ilişki… Doğusunda Şehname, Batısında ise Kral Oedipus anlatısının tam ortasında bulunan topraklarımızda baba iktidarı temsil etmesi bakımından değerli bir sembol. Hikayelerde yer alan baba figürlerinden ve onların kurdukları iktidar ilgilerinden bahseder misiniz?
Malum baba, “kutsal” aile kurumunun yapı taşı üzere, aile içi iktidarın sahibiymiş üzere anlatılır, dayatılır bizlere. Lakin kitapta öykü edilen baba figürlerinin ortak tarafları olduğu üzere ayrışan noktaları da var. Hepsi saf berbat, saf zalim ya da zorba değil. Kabahatli olduğunu bilen, pişman, aciz, iktidarını kaybetmiş babalar da var hikayelerde. Mesela evlat acısını yaşamış bir babanın nasıl dağılıp paramparça olduğunu, yasını nasıl tuttuğunu da anlattım. Babanın nasıl yaralayan, silinmeyen izler bırakan, eksik, yarım çocuklar yaratan bir figür olduğunu da… Keza günün büyük çoğunluğunu konutun dışında geçirdiği için aile bireylerine yabancı olan baba figürünün meskenin içinde yarattığı endişe atmosferini de dillendirdim.
Kadına şiddet, neredeyse her hikayede değinilen bir mesele… Bayana şiddet gün be gün artıyor, her ay onlarca bayan katlediliyor. Buna karşın, neden iktidar şiddet faillerini koruyor ve durmadan kutsal aile güzellemesi yapıyor?
İktidarın ömrünü sürdürebilmesi için aile içindeki eril iktidara gereksinimi var. Bu yüzden ailenin kutsallığını yüceltiyor. İktidar ister ki, aile bireyleri belleksiz, endişeye teslim olan insanlardan oluşsun. Ne yaşarlarsa yaşasınlar ailenin kutsal olduğuna inansınlar… Bu türlü bireyler yetişti mi ailede, onları manipüle etmek kolaydır. Hakikaten bugün belleği zayıf bir toplum yaratmak isteniyor. O denli de oluyor. Düşünün ki, her ay onlarca bayan cinayeti, yüzlerce bayana şiddet hadisesi, çocuk istismarı, LGBTİ bireylere karşı işlenen nefret cinayetlerini okuyoruz. Fakat bir kaç gün sonra kimse hatırlamıyor olanları. Bu dünyada yaşayan bir canlı olarak elimi vicdanıma koyduğumda bir şeyler yapmak istiyorum. Unutuşu geciktirmek, okuyanı silkelemek, sarsmak, rahatsız etmek için yazıyorum. Edebiyat düzgünleştirir mi bilmiyorum ancak en azından kısacık bir an için bile olsa okuyanı durup düşündürür, diğerinin yerine kendini koyma dürtüsü verirse ne memnun bana.
Öykülerinizin kimi yerlerinde, “Bu kadar da olmaz” dedirtecek olaylar var fakat aslında her gün oluyor bunlar. Bizler neden başımızı niçin çeviriyoruz bu insanlara? Toplumsal belleğimiz neden bu kadar ölümlü?
’Bu kadar da olmaz’’ ları o kadar çok yaşıyoruz ki kanıksadık, olmaz dediklerimiz oldu, oluyor. Buna karşın günümüzde insanların değerli bir kısmı sırf görmek istediklerini görmeye, gerçeklerden uzak kalmaya alışmışlar. Mutsuzluktan, acıdan, hüzünden köşe bucak kaçan, yoksulluğa, savaşa ve şiddete gözlerini kapayan beşerler var. Güya acı bir hastalıkmış, bulaşıcı bir şeymiş üzere acı çeken insanlardan uzaklaşıyorlar… Çağımızın hastalığı olsa gerek! Bellek tutulması yaşıyoruz ne yazık ki.
Öykülerinizde bellek problemi de diğer bir kurucu öge. Bellek de aslında bizim meskenimiz; vakit zaman döndüğümüz ya da kurtulmaya çabaladığımız… Hikayedeki bireylerin bellekle nasıl bir imtihanı oluyor?
Kitaptaki hikayelerde kendi şahsî takvimlerindeki travmaları unutamayan, unutmaya çalışan lakin beceremeyen aile bireylerinin öyküsüne tanıklık ediyoruz. Bellek pek çok odası olan bir konuta benziyor, sizin de dediğiniz üzere. O odalara yerli yersiz girip çıkan bizler hatıra parçacıklarına tutunuyoruz, kimilerini unutmaya, kimilerini hatırlamaya çabalıyoruz. Hikayelerdeki bireyler de içine düştükleri derin çukurlardan, travmalardan, kayıplardan, yaslardan sonra bellekleriyle baş başa kalıyorlar. Unutamamak, hatırlamak insan için bir ceza oluyor, son kertede. Hasebiyle karakterler bellek imtihanında sınıfta kalıyor çoğunlukla. Anlatarak unutmaya çalışmak mümkün mü bilmiyorum lakin hikayelerdeki karakterler anlatarak kurtulmaya çalışıyorlar yaşadıkları acıdan.
Öyküleri kaleme alırken “ben” anlatıcı seçiminizin sebebi nedir? Ben anlatıcı olması metinleri daha samimi yapıyor lakin bir aralık sorunu da ortaya çıkabiliyor, özellikle bu türlü duygusal metinlerde. Bu arayı ve lisanı konumlandırırken nelere dikkat ettiniz?
Ben anlatısı hikayelerde zaten ortaya çıktı. Bir sıkıntısı vardı kahramanın, anlatmak istediği bir acısı, içinde tutamadığı bir sırrı, kaybı, ölüsü vardı. Tek kurtuluşu lisana dökmesiydi içindeki acıyı. Kime anlattığı değerli değildi. Aslında bir yabancıya aktarmak nasıl kolaysa, kahraman karşısında biri varmış üzere dillendirdi içindeki öyküyü. Yani okuru seçti, sana anlattı. Müellif olarak seviyorum ‘‘ben anlatısı’’ ile kurgulanan kıssaları. Daha samimi, okurla muharrir ortasındaki arayı sıfırlayan, okuru metnin içine çeken, inanmayı, kahramanla empati kurmayı kolaylaştıran bir anlatıya imkan veriyor. Buna rağmen hayli güç bir tekniktir. Metni bozabilir, öykünün inandırıcılığını yok edebilir.
Öykü cinsinde sizi cezbeden nedir? Bundan sonra da hikaye çeşidiyle mi yazarlığınıza devam etmeyi düşünüyorsunuz?
Öykünün duygusal yoğunluğunu, kısacık arada kat edilen o kocaman arayı seviyorum. Bir kaç sayfada koca bir ömrü ya da ufacık bir anı anlatma olacağı bence muazzam bir his. Hikaye okuyanı daha kolay içine çeker ve orada fiyat. Ben muharririn cinsler açısından sonlandırılacağına da inanmıyorum. Farklı tiplerde de metinler yazmak istiyorum.