2023 İran yönetiminin son yılı olabilir

Pehlevi rejimi 1979’da bir yıl süren bir halk ayaklanmasıyla yıkıldı ve çok şiddetli ve acımasız bir biçimde kurulan yeni İslami rejim evvel eski rejimin kalıntılarını sefaköy escort sonra gelecekteki potansiyel düşmanları olarak gördüğü şahısları ve kümeleri yok etti

1980’de İran Irak Savaşının başlamasıyla birlikte bu infazlar daha ağır formda başlamış oldu 1988’e gelindiğinde İran da neredeyse muhalif silivri escort ve muhalefet diye bir şey kalmamıştı Ya idam edilmişler ya da yurtdışına zarurî sürgün edilmişlerdi Yalnızca 1988 de binlerce siyasi tutuklu tekrar sorguya alınarak tövbe etmedikleri gerekçesiyle süratli bir biçimde idam edildi Şimdiki İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi o devirde Humeyni nin buyruğuyla kurulmuş olan ve vefat heyeti olarak bilinen dört kişilik heyetin üyesiydi

O devirden günümüze kadar 1996 Tebriz protestoları 1998 Tahran ve Tebriz üniversiteleri yerleşkelerinde günlerce süren protestolar 2006 ve 2015 Tebriz protestoları 2009 yeşil harekât protestoları ve birebir vakitte 2019 yılında 1500 insani kaybın kelam konusu olduğu akaryakıt artırımına ait geniş çaplı protesto şovları İslami rejim tarafından kanlı bir formda bastırıldı

2022 yılında ise çeşitli nedenlerden ötürü barut fıçısına dönen İran toplumunun patlamak için yalnızca bir kıvılcıma gereksinimi vardı Son yıllara baktığımızda İran idaresinin iktisat toplumsal refah ve dış siyasetteki başarısızlıkları toplumda infiallere neden olmuştu İran idaresinin İslami Şia yorumuna dayalı Velayet i fakih tezini ülke içinde iktidar için yegâne legal merci olarak göstermesi ve nizamın egemenliğini ne olursa olsun koruma etmesi için birinci günlerinden başlayarak totaliter bir rejime dönüşmesi geniş ve hayli açık bir biçimde hak ihlallerine neden olmuş ve toplumda keskin bölünmeler oluşturmuştu

Adeta mafya niteliklerini taşıyan idare çemberi ve bu çizgi içindeki azınlık küme ve aileler ülkenin tüm servetlerini ve imkanlarını paylaşırken büyük çoğunluğu oluşturan halk günlük temel gereksinimlerini kazanabilmekte zorlanıyor Temel hak ve özgürlükler konusunda da durum pek farklı değil İrtibat çağında idarenin gençlere yönelik epeyce kısıtlayıcı tutumları gün geçtikçe tahammülü imkânsız hal aldı ve aslında var olan genel hoşnutsuzluğu bine katladı Pek çok toplumsal medya platformunun ülkede yasak olması ve paylaşımların takibe alınması bu kısıtlamalara yalnızca bir örnek

BATI DÜNYASI İRAN HALKININ SESİNİ BU SEFER DUYDU

İran da tüm kanunlar Anayasanın 4 Unsurunda de açık bir biçimde görüldüğü üzere Şia şeriat kararlarına nazaran düzenlenmektedir Ülkenin isminde Cumhuriyet sözü bulunmasına karşın İran toplumu direkt bir şeriat sistemiyle yönetim ediliyor Mehsa Amini isminde 22 yaşında genç bir kızın İrşat Devriyelerince tesettürünün uygun olmaması gerekçesiyle tutuklanması ve öldürülmesi aslında tüm hak ve özgürlüklerden yoksun olan ve tahammülü kalmayan halkın sabrını taşıran son damla oldu Bayanların ve bilhassa genç kızların kelamda ahlak polisi ünitesi olan İrşat Devriyeleri vasıtasıyla alıkonulması ve azap görüp öldürülmeleri bayan hakları problemini bir kere daha önemli bir biçimde gündeme getirdi Tıpkı vakitte genç kızların polis ve ihtilal muhafızları memurları tarafından haydutça atağa uğramaları toplumda ve ailelerde haklı bir güvenlik kaygısını de oluşturdu

Yönetimin milletlerarası toplulukta nükleer muahede konusundaki başarısızlığı son yıllarda çok sert tenkitlere sebep olan Çin Halk Cumhuriyeti ile imzaladığı 25 yıllık iktisadi ve stratejik mutabakat ve en kıymetlisi ülke dışında yürüttüğü yayılmacı siyaset Batı cephesinde yıllardır devam eden görmezden gelme ve müsamaha siyasetinin kısmen sona ermesine neden oldu Bilhassa İran Irak savaşından sonra Batı dünyasının İran rejimini kabullenmesi ve müsamaha göstermesi yüzünden İran halkının itirazlarına adeta ambargo uygulanmıştı Batı dünyası tıpkı vakitte İran idaresinin bir çeşit ıslahata gideceğine inanıyordu Hâlâ birçok Batılı ülkede farklı politik yüzler İran rejimi ile mümkün politik ve iktisadi bağlantıları yüzünden halkın sesini duymamakta ısrarcı davranmaktalar

Fakat yıllardır devam eden bu tılsım İran rejiminin protestoculara kanlı müdahalesi ve ayaklanmanın geniş çaplı olması yüzünden bozuldu İran halkı dünya kamuoyunun manevi takviyesini yanında görmek için hayli ağır bedel ödedi Bağımsız insan hakları kuruluşlarının da daima raporlar halinde yayınladığı üzere İran daki protestolarda ölenlerin sayısı beş yüzü aşmış durumda hayatını kaybedenler farklı biçimlerde katledildiler Kimileri protesto sırasında savaş silahlarından çıkan mermilere maksat oldu bir kısmı azapta hayatını kaybetti Ancak kayıpların bundan daha fazla olduğu bir gerçek Zira haberlerde kimi genç protestocuların tutuklanıp hür bırakıldıktan sonra intihar ettikleri belirtiliyor Çok derecede kayıp haberi ve kimliği meçhul cesetler kelam konusu

Tutuklanmalar başladığı günden itibaren rejimin tavrı merak ediliyordu Kimi etraflarda tutuklanma sayısının ve protestoların genişliği nedeniyle genel bir af yahut daha hafif cezaların verileceği görüşü savunulurken büyük bir çoğunluk her vakit olduğu üzere idam başta olmak üzere daha ağır cezaların kelam konusu olacağını öngörüyordu Ve maalesef ikinci görüşü savunanlar öngörülerinde haklı çıktılar Şeriat kanunlarında bulunan Muharebe yani Allah’a savaş açmak ve İfsad i filarz yani yeryüzünde fesat üretme üzere argümanlarla ve ülke güvenliğini tehlikeye atmak ve rejimi devirmek üzere suçlamalarla iddianameler hazırlandı 1979 yılında kurulmuş ve hala devam eden inkılap mahkemelerinde yargılamalar başladı 20 ile 30 gün ortasında adeta jet suratında görülen iki davada idam cezası verildi ve infazlar gerçekleşti Şekari ve Rahnavard isminde iki genç biri kapalı ve öbürü halka açık alanda asılarak idam edildiler Toplumda kaygı yaratmak için gerçekleşen bu idamlar devam edecek üzere görülüyor Yüze yakın tutuklu idam cezasıyla karşı karşıya

REJİM GERİ ADIM ATTI MI

Protestoların 3 ayında İran başsavcısı İrşat Devriyelerinin kaldırıldığını açıkladı Bu hususla ilgili diğer hiçbir yetkili ve makamdan tek bir ikna edici açıklama gelmedi Esasen protestolar başlamadan da kimi çevreler tarafından eleştirilen bu devriyelerin kapatılması konuşuluyordu ama rejim bu açıklamasıyla güya ahlak ve asayiş polisi büsbütün kapatılmış üzere bir algı yarattı Aslında bu cinsten devriyeler İran’da çeşitli tipten kolluk ve silahlı güçlerin her vakit yaptığı uygulamalardır Niruye Entezami ismiyle tanınan polis ve emniyet gücü ihtilal muhafızları Besic milis gücü yargı zabıtaları vb üzere birçok farklı başka ünitenin olduğu gerçeğinden yola çıkarak bu cins devriyelerin devam ettiğini mutlaka söyleyebiliriz

İran polis ve emniyet gücünün istihbarat ve güvenlik kısmı alt ünitesi olarak çalışan ahlak ve genel güvenlik polisi ünitesi reformist cumhurbaşkanı Mohammed Hatemi periyodunda İrşat Devriyeleri uygulamasını başlattı Ahlak ve genel güvenlik polisi birçok hususta anayasal ve iç tüzük gereği yetki sahibi olup kapatılması kelam konusu değildir Alkollü içecekler evlilik dışı bayan erkek bağlantısı İslami kurallara ters partiler ve bunun üzere kelamda ahlak kurallarına alışılmamış mevzular bu polis ünitesinin faaliyet alanındadır Buradan yola çıkarak 2023 yılının birinci günlerinde protestoların dördüncü ayının sonuna yaklaşırken İran idaresi geri adım atmadığı üzere daha sert bir biçimde tutum alacağının sinyallerini şimdiden vermiştir

İRAN İDARESİ İKTİDARDA KALMAK İÇİN TÜM FORMÜLLERİ DENEYECEKTİR

2023 yılına girerken İslami idare bu mevzunun son derece önemli olduğunu kavradı Ordu ve ihtilal muhafızları ortasında en azından orta seviye katmanlarda halka uygulanan şiddetten rahatsız olan asker oranının yüzde 50 nin üzerinde olduğu varsayım ediliyor Her an askeri darbe tehdidi ile karşı karşıya olduğunun farkına varan Hamenei bir hafta sonra hoşnut olmayan bir küme komutanın görüşme isteğini kabul etti Dini siyasi başkan Hamenei’nin adeta kuklası olarak nitelendirilen ve liyakatten mahrum Cumhurbaşkanı Ebrahim Reisi bir acil hareket planı hazırlayıp uygulamak yahut hakikaten halkın istekleri konusunda birtakım adımlar atmak yerine göstericileri tehdit etmek ve mevzuyu dış güçlere bağlamaktan diğer bir şey yapmıyor Zira bu tipten adımlar iktidar etraflarında zayıflık olarak algılanıyor Ülke içinde ve dışında güçlülük algısı yaratarak ayakta kalan İran idaresi memleketler arası kamuoyunda her türlü ıslahatı ve ıslahatı karizmasının çizilmesi olarak görmekte

Öte yandan idarenin temelleri büsbütün İslami Şia kararlarına nazaran dizayn edildiği için zarurî tesettür üzere mevzularda geri adım atılması idare temellerinin direkt sarsılacağı manasına gelmekte Bu yüzden kelamda ıslahat telaffuzunu geliştirerek on yıllardır toplumun içinde muhalifleri oyalayıp sıkışan enerjiyi istedikleri üzere kanalize edip bu formülle ayakta kaldılar Toplumsal medyanın ülkede yaygın kullanımı ve gençlerin üzerindeki tesiriyle açığa çıkan harikulade sinerji sonucu daha evvelce görülmedik ve birden fazla vakit bölgesel bir biçimde oluşan protestolar bu sefer ülkenin her tarafına yayıldı ve tüm baskılara şiddete ve kana karşın devam ediyor

İRAN İDARESİ İÇİN VEFAT KALIM MESELESİ

İşte bu yüzden İran idaresi iktidarda kalmak için hem ülke içinde hem dış siyasette son derece radikal ödünler vermek zorunda Fakat örneğin zarurî tesettür konusunda yasa değişikliği yapılması anayasa değişikliği ile gerçekleşeceğinden ve bu da rejimin temellerinde değişiklik yaratacağından ödünler gerçekte mümkün görünmüyor

Peki rejim ne yapmak zorunda kalacaktır

İran idaresi çanak antenler vasıtasıyla İran’da izlenen yabancı kanallar konusundaki halini tesettür konusunda da sergilemek zorunda kalacak Uydudan yayımlanan ve çanak antenler vasıtasıyla izlenebilen TV ve radyo kanalları İran’da kanunen yasak Ama o kadar yaygın ki gerçekte kimse müdahale etmiyor Yasak olmasına karşın bu aygıtlar satılıyor ve kuruluyor Herkesin bildiği ve gördüğü lakin konuşmadığı bir gerçek bu İşte zarurî tesettür konusunda da bu türlü bir tavır sergilenebilir İran idaresi tarafından Aslında şu durumda birçok bayan dışarıda tesettür kullanmıyor ve kimse müdahale edemiyor Zira müdahale etmekten korkuyorlar

Konunun memleketler arası boyutu daha kıymetli Bilindiği üzere yıllardır devam eden bir nükleer mutabakat krizi var En son Viyana’da devam eden müzakereler çıkmaza girdi ABD ve AB tarafının öne sürdükleri şartlar ortasında en kıymetli ikisi İran tarafından kabul edilmiyor Birincisi İran’ın kıtalararası balistik füze geliştirme programının kısıtlanması ve ikincisi İran’ın Lübnan Yemen Suriye vb bölgelerde sürdürdüğü yayılmacı siyasetinin kısıtlanması ve bu kapsamda Kudüs gücü başta olmak üzere faaliyetlerin sonlandırılması Alışılmış bu şartları kabul etmek İran idaresi için son derece güç Ancak zati yaptırımlar çemberinde sıkışıp kalan İran idaresi hayatta kalmak için bu ödünleri vermek zorunda Aksi taktirde Kuzey Kore modelinde olduğu üzere ülke içinde daha radikal ve milletlerarası toplulukta tecrite düşen bir toplum haline gelecektir